Burzliwa młodość

Władysław Anders przyszedł na świat 11 sierpnia 1892 r. w Błoniu znajdującym się wówczas na terytorium Królestwa Polskiego będącego częścią Imperium Rosyjskiego. Swoją drogę życiową związał z wojskiem, ale studiował również sześć semestrów na Politechnice w Rydze. Już w młodości był miłośnikiem kawalerii i koni, czego dowodem był udział w wielu międzynarodowych zawodach jeździeckich. Brał czynnie udział w I wojnie światowej jako poddany rosyjski. Rewolucja lutowa 1917 r. i obalenie caratu wytworzyły historyczną szansę na opuszczenie carskiej armii i zaciągnięcie do I Korpusu Polskiego, a następnie powrót do ojczyzny, która odzyskała niepodległość. Po przybyciu wstąpił do odrodzonego Wojska Polskiego, gdzie kontynuował z sukcesami służbę wojskową.

W walce z dwoma wrogami

Podczas wojny obronnej Polski we wrześniu 1939 r. Anders od samego walczył z Niemcami. Stoczył ciężkie walki przeciwko nim w okolicach Mińska Mazowieckiego i Tomaszowa Lubelskiego a po krótkim odpoczynku udał się w kierunku Lwowa, gdzie dowodzona przez niego Nowogródzka Brygada Kawalerii toczyła boje z oddziałami niemieckimi i sowieckimi w rejonie Woli Sudkowskiej. Wobec zaciskającego się pierścienia niemiecko-sowieckiego ranny generał Anders wydał rozkaz rozformowania Grupy Kawalerii na mniejsze grupy, które miały przedostać się na Węgry. Przedzierając się w jednej z takich grup, pod koniec września, podczas nieustających potyczek został wzięty do niewoli sowieckiej.

„Cel uświęca środki”

Ze względu na ciężki stan zdrowia początkowo umieszczono go w szpitalu i więziennym szpitalu, ale pod koniec lutego 1940 r. NKWD wywiozło generała do Moskwy. Podczas 22-miesięcznego pobytu w więzieniu wielokrotnie go przesłuchiwano i bezskutecznie namawiano do wstąpienia do Armii Czerwonej. Na skutek wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej i podpisaniu układu Sikorski-Majski w sierpniu 1941 r. Anders został zwolniony i otrzymał nominację na stanowisko dowódcy Armii Polskiej w ZSRS. Wobec postawy władz radzieckich, które zmniejszyły ilość racji żywnościowych dla formującej się na sowieckim terenie Armii Polskiej niemal o dwie trzecie, Anders uważał, że należy szybko ewakuować żołnierzy polskich i postawił Naczelnego Wodza gen. Sikorskiego przed faktami dokonanymi. Ewakuację części oddziałów ustalił podczas bezpośredniej rozmowy ze Stalinem.

Szlakiem ludzkich nadziei

Między końcem marca a 3 kwietnia 1942 r., podczas pierwszej ewakuacji, przetransportowano pociągami z republik Azji Środkowej w ZSRS do portu nad Morzem Kaspijskim, a następnie statkami do Iranu ok. 33 tys. wojskowych i ok. 11 tys. cywilów (oswobodzonych z więzień i łagrów). Tego samego roku od sierpnia do 1 września w czasie drugiej ewakuacji, przetransportowano do Iranu ok. 45 tys. wojskowych i ok. 25,5 tys. cywilów. Długa, najeżona wieloma przeszkodami i niedogodnościami trasa, którą pokonali uwolnieni (w zdecydowanej większości wygłodzeni i wycieńczeni sowiecką niewolą) ludzie miała nierzadko tragiczny koniec, o czym do dzisiaj świadczą w odległych krajach polskie nagrobki. Wyrwanie z sowieckich szponów (pomimo różnych przeszkód) ponad 110 tys. ludzi (w tym wielu dzieci) było niewątpliwie aktem wielkiej determinacji generała i podległych mu żołnierzy. Bez wątpienia pozwoliło to ocalić ich od niechybnej śmierci w gułagach, więzieniach i innych sowieckich kazamatach.

Dalsze losy

12 września 1942 r. generał Anders został nominowany na dowódcę Armii Polskiej na Wschodzie. Stworzony przez niego 2 Korpus Polski, którego był dowódcą, został przetransportowany drogą morską z Bliskiego Wschodu do Włoch i w 1944 r. uczestniczył w kampanii włoskiej, której bardzo ważnymi starciami były bitwa o Monte Cassino i bitwa o Ankonę. Po zakończeniu II wojny światowej Władysław Anders pozostał na emigracji, czynnie uczestnicząc w działaniach politycznych polskiego wychodźstwa. We wrześniu 1946 r. został mianowany Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych i Naczelnym Wodzem. W kolejnych latach został odwołany z pełnienia różnych funkcji. Pomimo tego uczestniczył w kampanii na rzecz uwolnienia Polaków przebywających w łagrach, a w roku 1956 poprowadził w Londynie marsz 20 tysięcy polskich emigrantów. Do końca życia pozostał na emigracji. Zmarł dokładnie w 26. rocznicę bitwy pod Monte Cassino oraz w 50. urodziny swojej żony. Zgodnie ze swoją wolą gen. Anders został pochowany wśród swoich żołnierzy na Polskim Cmentarzu Wojennym na Monte Cassino, we Włoszech. Podejmowane decyzje, wygłaszane opinie na różne temat, jak i samo życie prywatne, jak i religia generała Andersa były i są na przestrzeni lat postrzegane niejednoznacznie, jednak nie ulega wątpliwości, że dziesiątki tysięcy ludzi zawdzięcza życie jego decyzji i realizacji wyprowadzenia Polaków z ZSRS.

Bibliografia selektywna:

• Rocznik Oficerski 1924, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 36, 569, 597. 
• Tadeusz Jurga, Obrona Polski 1939, Warszawa 1990, s. 749–750. 
• Zbigniew Mierzwiński, Generałowie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1990, s. 25–32. 
• Tadeusz Kryska-Karski, Stanisław Żurakowski, Generałowie Polski niepodległej. Warszawa 1991. 

• Józef Smoliński, Polskie władze państwowe i wojskowe na uchodźstwie, Warszawa 1999. 
• Harvey Sarner, Zdobywcy Monte Cassino: Generał Anders i jego żołnierze, Przekład Piotr K. Domaradzki. Poznań 2006. 

• Andrzej Szczepaniak (red.), Generał Władysław Anders żołnierz czasu pokoju i wojny, Opole 2008. 
• Paweł Kowalski, Artur Ossowski, Adam Sitarek, Ocaleni z „nieludzkiej ziemi”, Łódź 2012. 
• Zbigniew S. Siemaszko, Generał Anders w latach 1892–1942, Wydawnictwo LWT 2012. 

Więcej

Facebook

Twitter

Instagram

YouTube