Raoul Wallenberg
1912-1947, Lidingö, Szwecja
Raoul Wallenberg oficjalnie zmarł 16 lipca 1947 r. w ZSRR, ale czy to prawda? Jaką tajemnicę zabrał ze sobą do grobu człowiek, który w Budapeszcie na płycie pomnika ma wyryte łacińskie przysłowie: „Jak długo uśmiecha się do ciebie szczęście, tak długo masz wielu przyjaciół. W nieszczęściu pozostajesz sam”?
Czy zarzut szpiegostwa, który mu postawiono, był wyłącznie pretekstem? Czy aresztowano go, ponieważ miał wiedzę na temat zbrodni katyńskiej?
„Jak długo uśmiecha się do ciebie szczęście, tak długo masz wielu przyjaciół. W nieszczęściu pozostajesz sam”
Zobacz na Facebooku!Młodość
Ten przyszły architekt, przedsiębiorca i dyplomata przyszedł na świat 4 sierpnia 1912 r. w szwedzkim Kappsta. W młodości studiował architekturę na amerykańskim Uniwersytecie Michigan. To właśnie tam nauczył się trzech języków: angielskiego, niemieckiego i francuskiego, co nie pozostało bez znaczenia na jego dalsze losy. Po uzyskaniu dyplomu wrócił do Szwecji, aby w latach 30. XX w. rozpocząć działalność zawodową. Pracował w przedstawicielstwie handlowym m.in. w Kapsztadzie (ZPA) a później w oddziale holenderskiego banku w Hajfie, gdzie po raz pierwszy zetknął się z problematyką niemieckich zbrodni popełnianych na Żydach.
W Budapeszcie
Wojenna zawierucha w Europie powoli dobiegała końca, ale niemieckie zbrodnie trwały dalej. Po zajęciu Węgier w marcu 1944 r. okupanci niemieccy w ciągu siedmiu tygodni eksterminowali niemal pół miliona Żydów węgierskich. W tym czasie rząd w Sztokholmie przygotował Wallenberga do wyjazdu na ten niebezpieczny teren. Gdy przybył do Budapesztu 9 lipca 1944 r. jako sekretarz szwedzkiej ambasady, pozostała tam około 250-tysięczna gmina żydowska, której groziła zagłada. Wielu ludzi dobrej woli oraz organizacji usiłowało pomóc ale często bezskutecznie. Ratunku postanowiono szukać w ambasadach państw neutralnych, które udzielały Żydom pomocy poprzez przyznawanie obywatelstwa i paszportów, gwarantujących nietykalność. Rozpoczęła się ryzykowna gra do której prowadzenia były niezbędne wielkie pieniądze. Akcję sfinansowali Amerykanie. Wallenberg, działając z ramienia powołanej przez Franklina Delano Roosevelta Komisji do spraw Uchodźców Wojennych, wystawił szwedzkie paszporty dla mniej więcej dziesięciu tysięcy Żydów. Ponadto od trzystu do czterystu osób zatrudnił w ambasadzie szwedzkiej. Innych zagrożonych umieszczał w domach objętych immunitetem. Zbudował dla nich sieć kontaktową, zorganizował opiekę lekarską i dystrybucję żywności. Zadbał też o stworzenie domów dziecka i domów opieki dla starców. Co istotne posiadał wsparcie swoich wśród innych pracowników ambasady Szwecji. Jego działania, z czasem prowadzone na masową skalę w połączeniu ze staraniami nuncjatury apostolskiej w Budapeszcie oraz Szwedzkiego Czerwonego Krzyża i Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża, doprowadziły do ocalenia około 100 tysięcy Żydów!
W rękach Sowietów
W styczniu 1945 r., gdy Armia Czerwona była o krok od zdobycia Budapesztu. Wallenberg planował wrócić do Szwecji. Po drodze wraz z kierowcą zostali zatrzymani przez sowieckich żołnierzy, a następnie aresztowani przez NKWD pod zarzutem szpiegostwa na rzecz Stanów Zjednoczonych. Raula Wallenberga potajemnie wywieziono do Moskwy, gdzie trafił do więzienia. Według teorii węgierskiego historyka Krisztiána Ungváryego zarzut szpiegostwa był wyłącznie pretekstem, podczas gdy w rzeczywistości Wallenberga aresztowano, ponieważ miał wiedzę na temat zbrodni katyńskiej. Tę koncepcję za wiarygodną uznawali także niektórzy historycy zachodni.
Okoliczności śmierci
8 marca 1945 r. radzieckie radio podało fałszywą informację, że Wallenberg został zabity w drodze do Debreczyna przez niemieckich lub węgierskich faszystów. Mimo wieloletnich wysiłków szwedzkich dyplomatów, nic pewnego nie było wiadomo o losie Wallenberga. Z czasem pojawiały się niepotwierdzone informacje o jego pobycie w moskiewskich więzieniach, czy łagrze w Workucie.Dopiero po latach główny archiwista FSB gen. Wasilij Christoforow przyznał, że dyplomacie ktoś pomógł umrzeć, a data zgonu została sfabrykowana. Potwierdzili to archiwiści z rosyjsko-szwedzkiego zespołu w roku 1991, gdy w moskiewskich archiwach znaleźli dokumenty (protokoły przesłuchań Wallenberga prowadzonych po dacie jego rzekomej śmierci).
Profesor Israel Gutman, historyk izraelski z instytutu Jad Waszem, który doprowadził w listopadzie 1963 r.do uhonorowania dzielnego Szweda tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, stwierdził, że rozwiązanie zagadki śmierci Szweda znajduje się w moskiewskich archiwach i nie da się jej wyjaśnić, jeśli Moskwa ich nie udostępni. W 2016 r. Szwecja oficjalnie uznała Wallenberga za zmarłego i ustaliła 31 lipca 1952 r. jako, datę jego śmierci.
Bibliografia:
John Bierman, Saga o Raoulu Wallenbergu, Warszawa, Niezależna Oficyna Wydawnicza, 1987.
Sharon Linea, „Raoul Wallenberg – The Man Who Stopped Death”, The Jewish Publication Society, Philadelphia and Jerusalem 1993.
Krystyna Pirogowicz, Co się stało z Raoulem Wallenbergiem? Losy zaginionego dyplomaty w świetle najnowszych badań, „Zapiski Historyczne”, t. LXXIII (2008), z. 1. Reader’s Digest, Wielkie zagadki przeszłości, Warszawa Reader’s Digest, 1996.
Piotr Zychowicz, Jak zginął Sprawiedliwy, Rzeczpospolita z 6.02.2012
Donald Rayfield, Stalin i jego oprawcy, Warszawa 2009.
Susanne Berger: „Stuck In Neutral: The Reasons Behind Sweden’s Passivity In The Raoul Wallenberg Case”, 2005
