Pal Teleki
1879-1963 Budapeszt, Węgry
Mało kto potrafił w połowie 1939 roku powiedzieć niemieckiej potędze zdecydowane NIE. On to zrobił w pełni świadomie, czym rozwścieczył Adolfa Hitlera. Jakby tego było mało, po ataku Niemiec na Polskę otworzył granice Węgier i zapewnił polskim uchodzącą wszelką możliwą pomoc, co bezpośrednio przyczyniło się do uratowania wielu istnień ludzkich. Kim był hrabia Pál János Ede Teleki de Szék?
Prędzej wysadzę nasze linie kolejowe, niż wezmę udział w inwazji na Polskę. Ze strony Węgier jest sprawą honoru narodowego nie brać udziału w jakiejkolwiek akcji zbrojnej przeciw Polsce
Pal Teleki – premier Węgier
Przyszły premier Węgier urodził 1 listopada 1879 r. w Budapeszcie. Z wykształcenia był geografem ale posiadł również inne zainteresowania. Po ukończonych studiach kontynuował działalność naukową gromadząc różne dane społeczne i geograficzne, na podstawie, których wykonywał doskonałe mapy o świetnej jakości (wg. kryterium Systemu Informacji Geograficznej). Jeszcze przed wybuchem Wielkiej Wojny został profesorem oraz wykładowcą geografii i stosunków socjoekonomicznych na Węgrzech. Równocześnie systematycznie budował też swoją karierę polityczną, co pozwoliło mu zostać delegatem na konferencję pokojową w Wersalu. Na własne oczy widział dyplomatyczne kulisy zakończenia I wojny światowej i wiedział, że nie oznaczało to długotrwałego pokoju w Europie. Nie mylił się. Już rok później bolszewicy wyciągnęli swoje czerwone macki na zachód kontynentu chcąc podbić odrodzoną po 123 latach niewoli Polskę. Działali nie tylko militarnie, ale również zakulisowo, przez co osamotniona Polska borykała się z niedostatkiem broni i amunicji a ich dostawy były sabotowane praktycznie na całym kontynencie.
Pal Teleki pomaga Polsce po raz pierwszy
W lipcu 1920 r. rząd Węgier pod przewodnictwem premiera Pála Telekiego podjął decyzję o udzieleniu militarnej pomocy zagrożonej czerwonym zalewem Polsce, przekazując nieodpłatnie i dostarczając w krytycznym momencie wojny polsko-bolszewickiej na własny koszt drogą przez Rumunię zaopatrzenie wojskowe na które składało się, m.in., ponad 50 mln naboi karabinowych, ponad 30 tysięcy karabinów i wiele innych materiałów wojennych, które pozwoliły Polsce obronić niepodległość.
Jego działalność i inspiracja wpłynęły na kształt i skalę ruchu skautowego nie tylko na Węgrzech
W roku 1921 Teleki przestał pełnić funkcję premiera Węgier ale kontynuował karierę polityczną. Co ciekawe znalazł również inne pola realizacji i zainteresował się ideą skautingu. Wkrótce zaprzyjaźnił się z Robertem Baden-Powellem i został Węgierskim Naczelnikiem Skautowym i członkiem Międzynarodowego Komitetu Skautowego na przestrzeni lat 1929–1939. W ciągu dziesięciolecia swoją inspiracją i działaniami wpłynął na kształt i skalę ruchu skautowego na Węgrzech oraz w świecie. Po rozpadzie Czechosłowacji w marcu 1939 r. Węgry zaatakowały Ruś Zakarpacką i w wyniku tzw. małej wojny zajęły niewielki obszar, co pozwoliło, aby Polska i Węgry miały, jak przez wieki, wspólną granicę. Pół roku później ta granica nabrała dużego znaczenie.
Pal Telki wyciąga pomocną dłoń po raz drugi
Bezpośrednio przed atakiem Niemiec na Polskę w 1939 r. na zapytanie strony niemieckiej o możliwość dokonania inwazji z terytorium Węgier, kierowany wielowiekową tradycją dobrych stosunków z Polską, Telejki odparł: „Prędzej wysadzę nasze linie kolejowe, niż wezmę udział w inwazji na Polskę. Ze strony Węgier jest sprawą honoru narodowego nie brać udziału w jakiejkolwiek akcji zbrojnej przeciw Polsce”. W depeszy wysłanej do Adolfa Hitlera 24 lipca Pal Telejki pisał, że Węgry …„nie mogą przedsięwziąć żadnej akcji militarnej przeciw Polsce ze względów moralnych”…. List ten wywołał wściekłość kanclerza Trzeciej Rzeszy lecz Telki, ten dzielny człowiek nie przejął się gniewem Hitlera bowiem po przegranej wojnie obronnej Polski rząd Węgier podjął decyzję o… otwarciu granic dla polskich uchodźców oraz zapewnił im wszelką możliwą pomoc, co bezpośrednio przyczyniło się do uratowania wielu istnień ludzkich. Ponadto na Węgrzech działały polskie szkoły i organizacje społeczne, aż do momentu wkroczenia na Węgry Niemców w 1944 r.
Pal Teleki – naukowiec, minister wychowania i dwukrotny premier Węgier nie chcąc się ugiąć przed żądaniami Niemiec dotyczącymi ataku na Jugosławię (z którą Węgry były do tej pory sprzymierzone), 3 kwietnia 1941 r. na wieść o wkroczeniu wojsk niemieckich na terytorium Węgier w drodze na Jugosławii popełnił samobójstwo strzałem z pistoletu. Winston Churchill, premier Wielkiej Brytanii, komentując to wydarzenie, oświadczył, że samobójcza śmierć Telekiego była „ofiarą, która oczyściła naród węgierski z hańby umożliwienia niemieckiego ataku na Jugosławię”.
Hrabia Pál János Ede Teleki de Szék został pochowany na cmentarzu Máriabesnyő w Gödöllő a historia pisze o nim z uznaniem.
ŹRÓDŁA:
-
- József Antall, Uchodźcy polscy na Węgrzech w czasie wojny, Budapeszt 1946.
- István Lagzi, Uchodźcy polscy na Węgrzech w latach drugiej wojny światowej, Warszawa 1980.
- Balazs Albonczy, Pal Teleki (1879-1941): The Life of a Controversial Hungarian Politician, 2007 (ang).
- László, Péter (red.), Magyar történelmi kronológia az östörténettöl 1966-ig; segédkönyv a magyar történelem tanulmányozásához, wyd. 2, Budapest 1970 (węg.).
