Jan Karski
1914-2000, Łódź, Polska
Relacje, które przekazał, były tak straszliwe i nieprawdopodobne, że wiele osób, z którymi rozmawiał, nie wierzyło w jego opowieści i uznawało je za propagandę. Co takiego powiedział Jan Karski – tajny emisariusz władz polskich?
Jan Karski a właściwie Jan Romuald Kozielewski, bo tak pierwotnie nazywał się bohater niniejszej historii, urodził się 24 czerwca 1914 r. w Łodzi będącej wówczas pod rosyjską administracją. Jednak to we Lwowie ukończył studia prawnicze i dyplomację. Ten bardzo inteligentny, a zarazem wrażliwy człowiek rozpoczął świetnie zapowiadającą się karierę zawodową w Biurze Personalnym Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Przerwała ją agresja Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 r.
Będąc naocznym świadkiem Holocaustu, sporządził serię raportów opisujących dramatyczną sytuację Żydów. Po wielokroć ryzykując życiem, przedostawał się z tajnymi dokumentami przez okupowany kontynent, aż do Londynu gdzie mieściła się siedziba polskiego rządu na wychodźstwie.
Zobacz na Facebooku!W sowieckich szponach
Jan Karski, jako były prymus w Szkole Podchorążych artylerii konnej we Włodzimierzu Wołyńskim oczywiście stanął w obronie swojej ojczyzny. Jednak po zdradzieckim ataku ZSRS na Polskę został zagarnięty do rosyjskiej niewoli. Uwięziony w łagrze NKWD dzięki zastosowanemu podstępowi (udawał szeregowego żołnierza) został objęty niemiecko-sowiecką wymianą jeńców i tym sposobem udało mu się cało wyjść z opresji. Jeszcze w grudniu tego samego roku po dramatycznej ucieczce z niemieckiego transportu, dotarł do Warszawy i natychmiast podjął działalność konspiracyjną. Został tajnym kurierem i emisariuszem władz Polskiego Państwa Podziemnego o pseudonimie „Witold”.
W niemieckich łapach
W czerwcu 1940 r. wpadł w ręce Niemców, tym razem na Słowacji. W trakcie brutalnych przesłuchań w więzieniu, nie widząc żadnych szans na ratunek, obawiając się, że może nie wytrzymać kolejnych tortur i wydać innych konspiratorów, podciął sobie żyły obu rąk. Został odratowany i w ciężkim stanie przewieziony przez niemieckie Gestapo do okupowanej Polski. Tam, dochodząc do zdrowia, został odbity przez Polaków ze szpitala. Kilku uczestników akcji zostało ujętych i rozstrzelanych w odwecie przez Niemców. Kiedy tylko zdrowie mu na pozwoliło, wrócił do czynnej działalności.
W konspiracji
W kolejnych latach był członkiem Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej (największej podziemnej armii okupowanej przez Niemców Europy) oraz Rady Pomocy Żydom. Będąc naocznym świadkiem Holocaustu, sporządził serię raportów opisujących dramatyczną sytuację Żydów. Po wielokroć ryzykując życiem, przedostawał się z tajnymi dokumentami przez okupowany kontynent, aż do Londynu gdzie mieściła się siedziba polskiego rządu na wychodźstwie.
Na amerykańskiej ziemi
Najważniejsza misja Jana Karskiego, tajnego emisariusza Polskiego Państwa Podziemnego miała miejsce w lipcu 1943 r., kiedy to został przyjęty przez Franklina Delano Roosevelta, prezydenta USA, a także wiele wybitnych osobistości. Przedstawiał im swój raport. Opowieść była tak drastyczna i zarazem niewiarygodna, że nie uwierzono mu i nie znalazł zainteresowania tragedią narodu żydowskiego. Wiele osób, z którymi rozmawiał, uznawało jego opowieści za propagandę. Dopiero gdy napływały inne relacje, w tym od samych Żydów przełamano barierę nieufności. W 1944 r. na polecenie emigracyjnych władz polskich w Londynie Karski napisał książkę pt. „Tajne państwo” („Story of a Secret State”). Praca ukazała się drukiem tego samego w Bostonie i zrobiła w USA furorę. Dopiero z niej większość Amerykanów dowiedziała się o determinacji, nieustępliwej walce i wielkich cierpieniach Polaków z rąk niemieckich, oraz masowej zagładzie Żydów dokonanej przez Niemców.
To, że Niemcy stosują, metody tak straszliwe nie wynika z potrzeby i z tego trzeba sobie zdać sprawę. Wynika to z ich ideologii, kultu „elementów mężczyzny”, t.zn. brutalności, siły, bez serca, wiary w swą „pańskość” w stosunku do innych narodów.
Źródło: Raport Karskiego. Sytuacja ogólna w kraju (1940), s. 2–3
Na emigracji
Po II wojnie światowej Jan Karski osiadł w Stanach Zjednoczonych, gdzie zajął się pracą naukową. Przez kilkadziesiąt lat związany był z Uniwersytetem Georgetown, gdzie jako profesor wykładał stosunki międzynarodowe i teorię komunizmu. Cieszył się powszechny szacunkiem i uznaniem do tego stopnia, że 1957 r. pełnił funkcję doradcy Departamentu Stanu oraz Departamentu Obrony Stanów Zjednoczonych w sprawie wydarzeń w Europie Wschodniej. Za swoją działalność został wielokrotnie odznaczony najwyższymi odznaczeniami – polskimi: Orderem Orła Białego i Orderem Virtuti Militari oraz amerykańskim Prezydenckim Medalem Wolności. Żydowski Instytut Jad Waszem uhonorował go tytułem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata. Został także honorowym obywatelem państwa Izrael. W 1998 r. został nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla. Jan Karski zmarł 13 lipca 2000 roku w Waszyngtonie i został pochowany na tamtejszym cmentarzu Mount Olivet (Góry Oliwnej). Podczas uroczystości żałobnych hołd oddali mu prezydenci USA i Polski.
Bibliografia selektywna
Publikacje autorstwa Jana Karskiego
- Courier from Poland: The Story of a Secret State, Boston 1944 (wyd. pol. Tajne państwo: opowieść o polskim Podziemiu, Warszawa 1999, wyd. 2, Warszawa 2004, oraz Kraków 2014.
- Wielkie mocarstwa wobec Polski: 1919–1945 od Wersalu do Jałty. wyd. 1 krajowe Warszawa 1992, wyd. ang. The Great Powers and Poland, 1919–1945: From Versailles to Yalta, 1985.
- Tajna dyplomacja Churchilla i Roosevelta w sprawie Polski: 1940–1945, wyd. Lublin 1995.
- Polska powinna stać się pomostem między narodami Europy Zachodniej i jej wschodnimi sąsiadami, Łódź 1997.
Wybrana literatura o Janie Karskim
- J. Korczak, Misja ostatniej nadziei, Warszawa 1992.
- E. T. Wood, Karski: opowieść o emisariuszu, Kraków 1996.
- J. Korczak, Karski, Warszawa 2001.
- S. M. Jankowski, Karski: raporty tajnego emisariusza, Poznań 2009.
- Y. Haenel, Jan Karski powieść, Kraków 2010.
- J. Korczak, Karski. Opowieść biograficzna, Warszawa 2010.
- A. Żbikowski, Karski, Warszawa 2011.
- J. Karski, M. Wierzyński, Emisariusz. Własnymi słowami, Warszawa 2012.
- Jan Karski a odpowiedzialność za ochronę, Warszawa 2015.
- W. Piasecki, Jan Karski. Jedno życie, tom. I „Madagaskar”, Kraków 2015.
- W. Piasecki, Jan Karski. Jedno życie, tom. II „Inferno”, Kraków 2017.
