Jan i Antonina Żabińscy
Warszawa, Polska
Małżeństwo Jana i Antoniny Żabińskich podczas niemieckiej okupacji Polski w czasie II wojny światowej w swoim domu położonym na terenie warszawskiego ogrodu zoologicznego, ryzykując własnym życiem, uratowało blisko trzystu Żydów. Za swoją działalność zostali odznaczeni medalem „Sprawiedliwi wśród narodów świata”.
„Aria Offenbacha” i „Piękna Helena” grana na fortepianie przez Antoninę Żabińską oznaczała, że jest niebezpiecznie i należy jak najszybciej opuścić dom…
Zobacz na Facebooku!Małżeństwo, które otoczyło zwierzęta miłością
Jan Żabiński, zoolog i popularyzator nauki, zarządzał warszawskim ZOO z wielką pasją już przed atakiem Niemiec na Polskę. Nie tylko wykazywał wielką zdolność do tworzenia wyjątkowych warunków życia dla zwierząt ale był także zaangażowany w promocję przyrodniczej wiedzy wśród społeczeństwa. Piastując stanowisko dyrektora placówki w latach trzydziestych XX w. na podstawie posiadanej wiedzy o zwierzętach pragnął zachować dla przyszłych pokoleń gatunki zagrożone wyginięciem. To właśnie w Warszawie przyszedł na świat 12-ty słoń urodzony w niewoli a dokładnie słoniczka Tuzinka. Jan Żabiński realizując swój szczytny cel, maksymalnie angażował się w działalność warszawskiego ZOO, które wówczas zaliczało się do najbardziej renomowanych tego typu ogrodów zoologicznych w Europie. W opiece nad zwierzętami Janowi Żabińskiemu pomagała żona – Antonina, która szczególnie upodobała sobie opiekę nad młodymi zwierzętami. Zazwyczaj swych podopiecznych trzymała w… domu, który był położony na terenie ZOO.
Podczas wojny giną ludzie ale także zwierzęta
W 1939 r. podczas bombardowania stolicy Polski przez Niemców ogród zoologiczny został poważnie zniszczony. Wiele zwierząt wówczas zginęło lub uciekło po za ogrodzenie ZOO. Niektóre z niebezpiecznych drapieżników zostały celowo zastrzelone przez wojsko w obawie przed zagrożeniem dla bezpieczeństwa mieszkańców miasta. Wiele z pozostałych przy życiu wyjątkowych okazów Niemcy zrabowali i wywieźli do innych ogrodów zoologicznych (m.in. w Berlinie, Hanowerze i Wiedniu). Po zakończeniu działań militarnych w 1939 r. władze okupacyjne zlikwidowały warszawskie zoo, a na jego terenie utworzyły początkowo pomieszczenia do hodowli świń, a następnie lisów kierując się chęcią pozyskania mięsa i futer.
Na terenie ZOO stworzyli azyl dla ludzi
Niemcy zezwolili rodzinie Żabińskich na zamieszkanie w ich domu położonym na terenie zoo, który z czasem stało się azylem dla prześladowanych i mordowanych Żydów. Małżeństwo początkowo do ukrywania ludzi wykorzystywało swój dom a później, gdy już się zapełnił wykorzystano opustoszałe pomieszczenia dla zwierząt. Ponadto Jan Żabiński posiadając odpowiednie przygotowane dokumenty osobiście brał udział w wyprowadzaniu Żydów z getta. Było to wyjątkowo niebezpieczne gdyż na terenie okupowanej przez Niemców Polski za ukrywanie i niesienie pomocy Żydom groziła kara śmierci, która również obejmował rodziny osób pomagających. Niemcy wielokrotnie przeprowadzali na terenie ZOO kontrole ale znakiem do ucieczki dla ukrywających się ludzi była melodia grana na fortepianie przez Antoninę Żabińską. „Aria Offenbacha” i „Piękna Helena” oznaczała, że jest niebezpiecznie i należy jak najszybciej opuścić dom poprzez tunel prowadzący na zewnątrz i czekać na zewnątrz tak długo, aż sytuacja pozwoli na powrót. Jan i Antonina Żabińscy – bohaterzy swoich czasów ukrywali blisko trzystu ludzi! Z tej liczby tylko dwóm nie udało się przeżyć. Jan Żabiński, będąc również żołnierzem podziemnej Armii Krajowej, podczas Powstania Warszawskiego w 1944 r. dowodził oddziałem i został ranny. Po walkach trafił do niemieckiego obozu.
Pomimo ogromnych zniszczeń odbudowali ogród zoologiczny
To, co pozostało z ZOO, zostało przez okupantów zrównane z ziemią. Po wojnie państwo Żabińscy zaangażowali się w odbudowę ogrodu a w roku 1965 Jan i Antonina zostali odznaczeni medalem „Sprawiedliwi Wśród Narodów Świata” a warszawskie ZOO działa do dzisiaj.
- Żabiński Jan, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2013-02-18].
- Powstańcze Biogramy Jan Żabiński. [dostęp 2013-02-18].
- Piotr Bajko, Encyklopedia Puszczy Białowieskiej. [dostęp 2023-05-21].
- P. Nowak, Jan Żabiński „Franciszek”, Instytut Pamięci Narodowej, 2022
- M. Zbonikowska, Jan Żabiński (1897–1974) – zoolog, wizjoner, Polak, demokrata…, „Kosmos Problemy Nauk Biologicznych”, tom 69, nr 2 (327), Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika, 2020.
