Młodość

Irena Stanisława Sendlerowa urodziła się w Warszawie 15 lutego 1910 r. jednak jako dwuletnie dziecko, poważnie zachorowała, przez co jej rodzina postanowiła przenieść się do wielokulturowego, podwarszawskiego miasteczka-sanatorium Otwocka. To właśnie tam, bawiąc się z żydowskimi rówieśnikami, nauczyła się języka jidysz, nie wiedząc, jak bardzo ta umiejętność będzie przydatna w niedługiej przyszłości.

Krok w dorosłość

Po zdaniu matury wyjechała do Warszawy. W stolicy rozpoczęła studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, jednak po dwóch latach zmieniła kierunek nauki i przeniosła się na Wydział Humanistyczny. Podjęła również pracę zawodową w Sekcji Opieki nad Matką i Dzieckiem Obywatelskiego Komitetu Pomocy Społecznej Wolnej Wszechnicy Polskiej. Poradnia, w której pracowała, zapewniała m.in., opiekę matkom z nieślubnymi dziećmi i wyszukiwała lekarzy gotowych leczyć kobiety i ich potomstwo bez kosztów.

Wojenne losy

We wrześniu 1939 r. hitlerowskie Niemcy napadły na Polskę (17 września to samo zrobiła sowiecka Rosja). Mąż Ireny, oficer Wojska Polskiego, w czasie walk dostał się do niemieckiej niewoli i osamotniona kobieta musiała samotnie stawić czoła nowym, niebezpiecznym czasom. Pracowała w ośrodkach zdrowia i opieki. Była jednak szykanowana i przenoszona w związku z zarzutami za zakazana przez Niemców pomoc, jaką udzielała potajemnie Żydom.

Getto

Udzielanie pomocy Żydom stało się jeszcze trudniejsze po utworzeniu przez Niemców w okupowanym mieście zamkniętego getta i odizolowaniu go od reszty Warszawy. Irena postanowiła podjąć ryzykowną misję dostarczania potrzebnych rzeczy i lekarstw. Potajemnie zdobyła legitymacje pracowników kolumny sanitarnej zwalczającej choroby zakaźne w getcie. Przepustka umożliwiała wchodzenie i swobodne poruszanie się po getcie. Irena Sendlerowa nosiła tam żywność, odzież, pieniądze i lekarstwa (m.in. szczepionki na tyfus plamisty). Zdarzało się, że wchodziła do getta nawet 2–3 razy dziennie. Był bardzo odważna i chcąc wyrazić solidarność z mieszkańcami getta, wkładała opaskę z Gwiazdą Dawida. Dzięki temu nie zwracała również na siebie uwagi i unikała legitymowania.

Na ratunek najmłodszym

Z czasem została koordynatorką i najbardziej aktywną uczestniczką akcji objęcia żydowskich dzieci działaniami prowadzonymi przez Referat Opieki Zamkniętej nad Dziećmi i Młodzieżą Wydziału Opieki i Zdrowia, polegających na kierowaniu bezdomnych dzieci do zakładów opiekuńczych. W tym celu przygotowywano fałszywe wywiady środowiskowe, zmieniając żydowskim dzieciom życiorysy. To pozwalało na kierowanie ich do zakładów opiekuńczych jako polskich sierot na podstawie oficjalnych skierowań podpisywanych przez kierownika. Trzeba wspomnieć, że wielki wkład w ratowaniu żydowskich dzieci wniosły Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi, Zgromadzenia Sióstr Służebniczek Najświętszej Marii Panny w Turkowicach, a także zakłady opiekuńcze Zgromadzenia Sióstr Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Warszawie i w Szymanowie.

Łańcuch ludzkich serc

Pomimo czyhającym niebezpieczeństwom (w okupowanej Polsce groziła kara śmierci za niesienie pomocy Żydom) stale rosła liczba dzieci, które mogły zachować życie. W sytuacji, gdy ludzkie życie wisiało na przysłowiowym włosku Irena Sendlerowa i jej współpracownicy pomagali w ucieczkach z getta także osobom dorosłym. Z czasem, ludzi potrzebujących ratunku było coraz więcej. Chcąc pomóc jak największej liczbie zagrożonych ludzi, w listopadzie 1942 r. nawiązała kontakt z polską, konspiracyjną Radą Pomocy Żydom „Żegota”, zgłaszając do współpracy grupę pracowników Wydziału Opieki i Zdrowia. Dzięki temu pomoc przybrała ona bardziej zorganizowany charakter i otrzymała finansowe wsparcie Polskiego Państwa Podziemnego. W „Żegocie” Irena Sendlerowa miała pod swoją opieką 8–10 mieszkań, w których ukrywano uciekinierów z getta. Ponadto stałą opieką na terenie Warszawy objęto ponad 1000 dzieci, a także dodatkowo dużej grupie udzielano pomocy o charakterze doraźnym.

Na Pawiaku

Irena Sendlerowa została aresztowana przez Gestapo nad ranem 21 października 1943 r. i osadzona na oddziale kobiecym więzienia na Pawiaku. Była przesłuchiwana i torturowana w siedzibie Gestapo. Organizacja „Żegota” zdołała ją uratować, wpłacając wysoką łapówkę, dzięki której miesiąc później została zwolniona. Po uwolnieniu kontynuowała konspiracyjną działalność w „Żegocie”, która dostarczyła jej fałszywe dokumenty.

Powstanie Warszawskie

1 sierpnia 19 44 r. wybuchło Powstanie Warszawskie – niepodległościowy zryw Polaków skierowany militarnie przeciwko niemieckiemu okupantowi a politycznie przeciwko zbliżającym się do Warszawy wojskom sowieckim. Ponieważ Sendlerowa ukończyła sześciomiesięczny kurs PCK dla pielęgniarek, została sanitariuszką w powstańczym punkcie sanitarnym. Uczestniczyła w tworzeniu szpitala na Okęciu gdzie jako pielęgniarka i siostra oddziałowa niosła pomóc potrzebującym rannym.

Po wojnie

Po oswobodzeniu Warszawy szpital został przekształcony w Dom Dziecka Warszawy, a niestrudzona Irena Sendlerowa w kompletnie zniszczonym przez Niemców mieście organizowała od podstaw domy dziecka, domy starców i opieki. Przez wiele lat pracowała i piastowała różne stanowiska na stanowiskach związanych z opieką społeczną i zdrowiem. W 1948 r. znalazła się w gronie założycieli Ogólnopolskiej Ligi do Walki z Rasizmem. Z czasem sama zaczęła mieć poważne kłopoty ze zdrowiem, do czego przyczyniły się m.in. ciągły stres w czasie działalności konspiracyjnej i urazy głowy odniesione podczas przesłuchań przez Gestapo. Cierpiała na bóle głowy, nerwicę lękową, miała także problemy z układem kostno-stawowym. Była hospitalizowana.

Cicha bohaterka

Irena Sendlerowa osobiście przez wiele lat po wojnie nie wypowiadała się na temat roli, jaką odegrała w akcji pomocy Żydom ani też nigdy nie wskazała konkretnej liczby dzieci, które uratowała. Wiadomo z różnych powojennych relacji oraz opracowań historycznych, że w wyniku działań „Żegoty” i współpracujących z nią organizacji podjęto próbę uratowania ok. 2500 żydowskich dzieci. Około 1300 z nich znalazło pomoc w polskich rodzinach. Pomad 500 dzieciaków ulokowano w zakładach prowadzonych przez zgromadzenia zakonne. Kolejne pół tysiąca w zakładach Rady Głównej Opiekuńczej. Blisko 200 w Pogotowiu Opiekuńczym Miejskim w Domu ks. Boduena, a około 100 nastolatków w wieku 15–16 lat trafiła do partyzantki. Nie wszystkie dzieci przeżyły do dnia wyzwolenia.

Epilog

Irena Sendlerowa za swoja działalność była wielokrotnie wyróżniana i honorowana, a w 1965 r. otrzymała tytuł Sprawiedliwej Wśród Narodów Świata. Z przyczyn politycznych jej wyjazd do Izraela doszedł do skutku dopiero w kwietniu 1983 r. Ostatnie lata życia spędziła w Domu Geriatryczno-Rehabilitacyjnym Konwentu Bonifratrów w Warszawie. Zmarła 12 maja 2008 r. i trzy dni później została pochowana na cmentarzu Powązkowskim w stolicy. W latach 2007 i 2008 jej kandydatura została zgłoszona do Pokojowej Nagrody Nobla.

Bibliografia selektywna:

• Relacje, [w:] W. Bartoszewski, J. Lewinówna, Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–1945, Kraków 2013.
• A. Chmielewska i in., Miejska służba opieki społecznej Warszawy w latach wojny i okupacji 1939–1945, „Warszawa lat wojny i okupacji 1939–1944”, Zeszyt 4, Warszawa 1975, s. 149–191.
• J. Grabowski, Przyczynek do biografii Ireny Sendlerowej (z dokumentów warszawskiego Ratusza), „Zagłada Żydów. Tom II. Materiały”, 10, 2014, s. 622–625 [dostęp 2021-05-05].
• H. Grubowska, Ta, która ratowała Żydów. Rzecz o Irenie Sendlerowej, Warszawa 2014.
• A. Mieszkowska, Matka dzieci Holocaustu. Historia Ireny Sendlerowej, Warszawa.
• A. Mieszkowska, Dzieci Ireny Sendlerowej, Warszawa 2001.
• A. Mieszkowska, Prawdziwa historia Ireny Sendlerowej, Warszawa 2014.
• T. Prekerowa, Konspiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie 1942–1945, Warszawa 1982.

Więcej

Facebook

Twitter

Instagram

YouTube