Aleksander Ładoś
1891-1963 Lwów, Polska
Gdyby nie pamiętniki, nad którymi pracował w ostatnim okresie życia, być może jego wkład w akcję ratowania Żydów podczas II wojny światowej pozostałby nieznany. W tej historii warto zapamiętać nazwiska trzech polskich dyplomatów: Stefana Ryniewicza, Juliusza Kühla, Konstantego Rokickiego, a także dwóch działaczy organizacji żydowskich w Szwajcarii: Abrahama Silberscheina i Chaima Eissa. Według szacunków dzięki tzw. „Grupie Ładosia” 8-10 tys. Żydów otrzymało paszporty, które pomogły uchronić ich od śmierci.
"Ci dyplomaci z ponad 20 krajów ryzykowali wszystko, by pomagać Żydom uciec z okupowanej przez nazistów Europy"
Tim Kaine – kandydat na wiceprezydenta USA.
Aleksander Ładoś urodził się 27 lipca 1891 we Lwowie, leżącego wówczas w granicach II Rzeczypospolitej (dziś Ukraina). Od zawsze przejawiał zainteresowanie polityką, historią i społeczeństwem. Gimnazjum ukończył z wyróżnieniem. W 1910 roku rozpoczął studia historyczne na Uniwersytecie Lwowskim i podjął działalność w Legii Niepodległości – tajnej organizacji akademickiej, powstałej w celu odbudowy niepodległego państwa polskiego.
Kiedy wybuchła I wojna światowa, Aleksander Ładoś współorganizował Legion Wschodni, tworzony pod auspicjami Naczelnego Komitetu Narodowego. Już jesienią 1914 roku został aresztowany przez władze austriackie za działalność niepodległościową i zmuszony do emigracji. Wyjechał do Szwajcarii.
W latach 1917-1918 pełnił funkcję sekretarza generalnego tej organizacji. W 1918 roku brał udział w organizacji Misji Narodowej w Szwajcarii, która miała na celu uzyskanie poparcia dla idei niepodległości Polski.
Polscy dyplomaci ratują Żydów przed niemieckimi obozami śmierci
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku, Aleksander Ładoś pozostał na emigracji w Szwajcarii i zaangażował się w działalność dyplomatyczną. W 1919 roku został mianowany sekretarzem poselstwa polskiego w Bernie, a następnie w Lozannie. W 1921 roku objął funkcję kierownika referatu politycznego w Ministerstwie Spraw Zagranicznych w Warszawie. W 1922 roku Aleksander Ładoś powrócił do Szwajcarii jako attaché wojskowy przy poselstwie polskim w Bernie. W 1927 roku został mianowany kierownikiem polskiej placówki dyplomatycznej w Bernie, a w 1932 roku ambasadorem RP w Szwajcarii.
W trakcie pełnienia tej funkcji Aleksander Ładoś odegrał kluczową rolę w ratowaniu życia tysięcy Żydów z Europy Środkowej, którzy znaleźli się w Szwajcarii po ucieczce przed nazistami. Wspólnie z dyplomatami polskimi i szwajcarskimi zaangażował się w działania mające na celu wydanie fałszywych paszportów Żydom, co pozwoliło im na wyjazd do Paragwaju, Salwadoru, Hondurasu, Boliwii, Peru i Haiti. Dokumenty te chroniły przed wywózką do niemieckich obozów zagłady. Ich właścicieli kierowano do obozów dla internowanych. Dzięki temu mieli szansę uciec przed szaleńczą ideologią nazistowskich Niemiec.
Czy pamiętamy o bohaterstwie dyplomatów?
W kwietniu 2019 r. za Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata został uznany konsul Konstanty Rokicki. Instytut Yad Vashem ocenił, że Rokicki był kluczową postacią wśród polskich dyplomatów w Bernie i jako jedynemu z nich przyznał tytuł Sprawiedliwego. Pozostali dyplomaci z grupy berneńskiej otrzymali podziękowania.
Senatorowie Tim Kaine i Bill Hagerty zgłosili w amerykańskim Kongresie projekt ustawy przyznającej Złote Medale Kongresu USA – najwyższe cywilne odznaczenie w USA, którym od 1776 roku odznaczono zaledwie 173 osoby – 60 dyplomatom zaangażowanym w ratowanie Żydów z Holokaustu. Wśród nich większość to członkowie tzw. „grupy Ładosia”.
Senatorowie w oświadczeniu podkreślali, że chcą wyróżnić w ten sposób „zapomnianych bohaterów Zagłady i dyplomatów, którzy podjęli heroiczne działania, by ocalić Żydów uciekających z nazistowskich Niemiec, w tym poprzez wydawanie paszportów i wiz oraz organizowanie ucieczek i schronienia, by ukrywać Żydów przed nazistowskimi władzami”.
ŹRÓDŁA:
- Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?, Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, Warszawa 1938.
- Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej (red. Jacek M. Majchrowski), wyd. BGW Warszawa 1994, s. 103, ISBN 83-7066-569-1.
Aleksander Ładoś, [w:] Leksykon historii Polski, red. Michał Czajka, „Wiedza Powszechna”, Warszawa 1995. - Iwona Kulikowska: Aleksander Ładoś – konsul generalny II RP w Monachium, [w:] W nieustającej trosce o polską diasporę, Gorzów Wielkopolski 2012, s. 263–279, ISBN 978-83-933510-1-5.
- Agnieszka Haska. „Proszę Pana Ministra o energiczną interwencję”. Aleksander Ładoś (1891–1963) i ratowanie Żydów przez Poselstwo RP w Bernie. „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”. 11, s. 299–309, 2015. ISSN 1895-247X.
- Dokumenty archiwalne dotyczące Aleksandra Ładosia. Archiwum Akt Nowych. [dostęp 2023-04-12].
